Anadolu'da pek çok Antik Yol var; Ancak biz Dünyanın en eski yollarından bazılarında ilke tekerlek izlerini takip ettiğimiz için özellikle Orta Çağ öncesi döneme odaklanmayı seçtik

Çok sayıda farklı tarzlara ve inanca dair kanıtlar ve zengin kalıntılar, Anadolu’nun en eski dönemlerden itibaren insanlar tarafından tercih edildiğini ve medeniyetlerin Anadolu üzerinden geniş alanlara sirayet ettiğini ispatlıyor.

Nehirler Ülkesi, Fırat ve Dicle’nin arasından, Türkiye sınırları içindeki medeniyetlerin beşiği Kuzey Mezopotamya’dan başlıyor…

Bazıları, Büyük İskender ile Pers Kralı Darius burada savaşmış ve Darius burada ölmüş, diye iddia ediyor. Geniş tepelerin kent inşası için taş ocağı olarak kullanıldığı, üzerinde antik teker izlerini gördüğümüz yuvarlak kemerli köprülere sahip bu antik şehrin ismi, bu sebeple Dara, deniyor!..

Keçi kılı, dokuma ürünleri, elbise kumaşı, süs eşyası, bazı kokular karşılığında altın, gümüş eşya ticareti yapan Asur kervanları, Koloni Çağı’nın dağlık ve kayalık yerlerinde dik yamaçlardaki savunması daha kolay ilk yerleşim yerlerinde dinlenirlermiş…

Surları “gelme”, Ongözlü köprüsü ise “gel” diyen, tarihin her döneminin tanığı Diyarbakır, gelen ve geçen her medeniyetin iziyle süslenmiş. En az 2 bin yıllık geniş Roma köprüleri, tarihin en önemli ticari ve askeri hattındaki trafiği hızlandırmış.

Bilinen tarihi alt üst eden Göbeklitepe'den, dünyanın ilk bilim merkezi Harran'a, muhteşem bir zaman tünelindeyiz... Dünyanın en eski şehirlerinden biri ve Mezopotamya’nın kadim kervan merkezi, bir insanın en eski natüralist gerçek boyutlu heykeli 11.000 yaşındaki Urfa Adamı'nın da evi...

Mezopotamya, nehirlerin arası demek… Fırat ve Dicle’nin arası… Medeniyetlerin başladığı yer… Mezopotamya’nın kavşak noktası gizemlerle dolu Uruk'tan, Belkıs tepesindeki mozaik hazineleriyle antik dünya zenginlerinin şehri Zeugma'ya doğru ilerliyoruz...

Takoran Vadisi sularının altındaki Kral Yolu’nun izleri ve Çermik Gelincik Dağı efsaneleriyle 2.500 yıllık antik Gaban Geçidi'nden sonra; Anadolu’nun içlerine doğru Kuzey Batı yönünde uzanan tarihin en eski yolları, karşımıza tanrıların dağı Nemrut çıkıyor!..

Uzakta değil tam yanımızdan başlıyor, tarihin en büyük savaşlarının üzerinde gerçekleştiği, Türkiye'de doğup, Suriye ve Irak’tan geçip, Dicle ile birleşip, Basra’ya dökülen, Fırat!.. Ve burada, Karakuş’taki bir taş yazıtta Antiokhos'un kızı II. Laodike için, tüm kadınların en güzeliydi, diye yazarmış. Fakat, Hierothesion’unu gören nekropol alanıyla Perre Pirin de, Antitoros yolları içinde en önemli şehirlerden biriymiş.

5.500 yıl önce kurulmuş Anadolu’nun ilk şehir devleti Melid Arslantepe, Fırat’ın kaynağında dünyanın ilk sarayına sahipti. Burayı resmi, dini ve kültürel merkez yapan, yine antik yolların kesişmesiydi…

Doğaya hükmedebilir miyiz? Yoksa sadece mücadele etmekle mi sınırlıyız?.. Antik yollar, göç yolları, sefer güzergahları, ticaret rotaları, bazen doğaya başkaldırmış, dağları delmiş...

Karumların karumu, antik Anadolu’daki tüm ticareti kayıt altında tutan, Asurlu tüccarların “dükkan”larıyla dolu tamkarum Kaniş'ten, Kültepe’den, Kayseri’ye gelen 4 bin yıllık “antik otoban” üstünde kağnı tekerlerinin izleri, halen kaya tabakaları üstünde görünüyor.

Karacaoğlan'ın “Eksilmez başından dumanın kışın. Var mıdır şu dünyada senin eşin? Sorsam suallensem yüz bin yaşın. Dünyanın binasın bilin Erciyes” dediği Anadolu’nun tam ortasındaki zirveden çıkan lav ve küllerin, milyonlarca yıl içinde yağmur ve rüzgarla şekillendirdiği Kapadokya'dan geçiyoruz....

Doğası, coğrafik oluşumları ve buranın devasa bir sığınak olarak yazıldığı tarihi, tüm istilacıların da dikkatini çekmiş, Kapadokya’nın… Fakat, burada döşeli antik yol bulmak çok zor. Bölgenin insanları binlerce yıldır gizlenmek için tüm izlerini saklamışlar.

Dünya tarihinin Anadolu’da başlamış olmasının birçok nedeni var... İhtişamlı Hasan Dağı'ndan Ihlara Vadisi'ne muhteşem manzaralarda ilerlemeye, tarihin ilk teker izlerini aramaya devam ederken; 120 metreye varan derinliğe sahip kanyonlarda saklananların aslında yanından geçerken bile görünmemiş oldukları aklımıza geliyor.

Dünyanın nazar boncuğu Meke Maarı'na doğru; Doğanşehir Malatya’daki Sürgü kıyısından Karapınar’daki Acıgöl’e 600 kilometre, geçmişteki hızlı kervan sistemiyle bile iki haftada geçilirmiş...

“Bu yerde göksel Fırtına Tanrısı, ilahi Büyük Dağ ve her tanrı, Güneş, Büyük Kral Hartapus… O, göksel Fırtına Tanrısı ve her tanrı için her ülkeyi fetheden...” Karadağ kalıntıları arasında, antik yolların parçalanmış zeminine bile dayanan ve yol tutuşumuzu koruyan Scorpion lastiklerimiz sayesinde geçmişle günümüz arasında bağ kurmaya devam edebildik.

İnsanoğlu, Son Buzul Çağı’ndan çıkar çıkmaz yaşama adapte olmak için büyük bir mücadeleye girmiş… Yaşayabilecekleri en verimli topraklara göç edip, yeni yerleşim yerleri kurmuşlar, yeni yaşam biçimleri oluşturmuşlar… 7.500 yıllık Çatalhöyük kazılarında damlardan girilen evlerde ele geçen heykelcikler, ana tanrıça kültürünün başlangıcını ve zamanın inançlarını gösteriyor.

Binlerce yıl boyunca kervanlar, Kral ve İpek Yollarının çizgisinde Doğudan Batıya, Anadolu’nun tam ortasındaki 1665 kilometrekarelik devasa Tuz Gölü havzasının yanından geçmişler

Anadolu’nun her köşesine ulaşan tali kollarıyla halen taş döşemeleri duran Via Sebaste Kral Yolu’nun Pisidia-Antiochia bağlantısı da, Kilistra’dan geçiyor. Uzaktan yerleşim yokmuş gibi görünen, fakat güvenilir Pisidia yolları, Romalıların yollarına benzeseler de, aslında Frig tarzı…

Kızılırmak üzerindeki Çeşnigir Köprüsü, 110 metre uzunluk ve 6 metre genişliğindeki bu kemerli haline önce Selçuklular sonra da Mimar Sinan tarafından getirilmiş olsa da, aslında ilk halinin Romalıların çok öncesine kadar gittiği tahmin ediliyor… Ticaret aşkı, önce Asurlular ve son olarak da Selçuklular tarafından ilk medeniyetlerin yollarının üst üste ihya edilmesini sağlamış. Fakat, 4 bin yıl önce bile, ticaretteki yüksek vergiler, malların ana güzergâhların dışında kaçak naklini de başlatmış.

Anadolu’nun sembolü güneş kurslarının bulunduğu ve Atatürk’ün başlattığı ilk milli kazımız Alacahöyük’e çevreyi kötülüklerden koruduğuna inanılan sfenksli kapısı, gezgin ve tacirlerİ misafirperverlikle karşılarmış. Tarihi erken Tunç Dönemi ve öncesine giden Alacahöyük'ün bir başka değeri de; reenkarnasyonu temsil eden, antik çağlardan beri magna mater olarak toplumsal belleğe işlenmiş geyik arketipik imgesine sahip olması.

Kozmopolit topluluklardan oluştuğu düşünülen Hattuşaş'ta Hitit kraliyet kültüne Hurri dininin etkisiyle kral, hem başkomutan, hem başyargıç, hem de başrahip imiş… Yani siyasi, askeri ve dini gücü elinde bulundurmuş, diğer Anadolu kralları gibi... Hattutaş’a gelenler, statülerine göre Sfenksli, Aslanlı veya Kral kapılarından girebilirmiş.

Öküz arabasına kartal konan ve tapınağa ilk giren, kral… Kibele’nin oğlu… Dokunduğu her şeyi altına çeviren… Eşek kulaklı… vs. çok hikayesi olan, Frigya… Kibele’yi tüm dünyaya kraliçe tanrı olarak kabul ettirmiş Frig uygarlığının merkezi Gordion ve MÖ 333’te Büyük İskender’in geçtiği ve MÖ 133’te Roma Asya eyaletine katılan Anadolu’nun nadir dikey antik yol hatlarının tam ortasındaki Amorium'dayız...

İpek Yolu’nun Kütahya üzerinden Bursa’ya, Kral Yolu’nun da Afyon üzerinden İzmir yönüne ayrıldığı kavşakta, dağların zirvelerinde tapınılan en eski ve en büyük Anadolu ilahesi Kibele’nin gerçek yurdu Frigya Vadisi’nde, Doğa Ana'nın en bereketli toprakları üzerinde, Kral Yolu’nun ve tarihin ilk teker izlerini buluyoruz…

”Ne kar ne yağmur ne sıcak ne de gece, pirradazislerin hızla ilerlemesini engelleyemez… Dünyada daha hızlı bir şey yok…” diye yazmış, Herodot... Doğunun Batıyla buluştuğu ana tanrıça Kibele'nin merkezi Frigya'nın zenginliği içinde döşeli yollarıdan başkal, asıl doğal kayaların üzerindeki binlerce yıllık teker izleri, başımızı döndürüyordu...

Anadolu’nun coğrafi ve topoğrafik konumu, bir mıknatıs gibi herkesi çekmiş… Oluşan mozaik ile tüm renkler bir araya gelmiş ve muhteşem bir saf beyaz parlaklık ortaya çıkmış!.. Anadolu’nun antik yollarının sayısı o kadar fazla ki, sadece milat öncesindekiler arasından seçim yaparak, dünyanın en eski yollarındaki tarihin ilk teker izlerini bulmaya çalıştık.

Muhteşem Anadolu’yu ağ gibi saran antik yollar, İstanbul’a ve Boğazlar’a doğru uzanmaya devam ederken; kervanlar, Bilecik rampalarını aşıp İznik’e devam etmişler. pek Yolu, Yeşil Bursa’da mı yoksa surlarla korunmuş İznik’te mi biter?.. Kervanlar, tatlı su kıyılarında dinlenmeyi tercih ederlermiş... Gölün doğal zenginlikleri de, İznik’in tarih içinde hep çok sevilmesini sağlamış. 5 kilometre uzunluğunda 114 burçlu 13 metrelik savunma surlarının ana kapılarında tacirlerin getirdiği malların sayımı yapılırmış.

Kaz Dağları’nın dik eteklerinden, Yağcı Yolu’ndaki Mıhlı Ceneviz Köprüsü gibi geçitlerle aşılan antik yollar, Tunç Çağı’yla birlikte deniz ticaretiyle buluşmuş. Birinci anlamındaki Assos, Troas antik yollarının deniz ticaretine açılan en önemli kapısıymış. Truva’ya gelen yolların taşları ise, şehrin girişinde gösterişli dizilmişler...

33 derece ile antik dünyanın en dik tiyatrosuna 10 bin seyircinin geldiği, Asklepios kutsal alanına 1 km uzunluğunda üstü örtülü bir Via Tecta yolundan girildiği Bergama, antik otobanların kesiştiği devasa bir şehirmiş. O kadar ki, Kızıl Avlu’daki Serapis Mısır Tanrıları Tapınağı, Romalıların son dönemine ait 2600 metrekarelik en yüksek tuğla yapısıyla, tarihler boyunca bölgenin gerçek merkeziymiş.

Kral Yolu’nun son noktası, ilk gerçek paranın basıldığı, Anadolu ve Ege ticaretinin merkezi Sardes ve 23 bin metrekarelik emperiyal hamam-gymnasium kompleksi, yandıkça yıkıldıkça değişik çağların taşları karıştırılarak yeniden yapılmış. Antik yolların her metresinde başka bir antik eserle karşılaşmak mümkün... İon tarzı pseudodipteros planlı Artemis Tapınağı da, çok daha eski Kibele kültünün kutsal alanı üzerine inşa edilmiş.

Görkemli yapı ve eserleriyle adeta birbirleriyle yarışmış, antik ulaşım koşullarında bile birbirlerine bir iki saatlik mesafelerdeki Laodikeia, Hierapolis ve Tripolis çizgisindeyiz… Görkemli Laodikeia, su kaynaklarını koruyan ve sistemli dağıtan devasa bir şehir imiş. 5,7 metre genişliğinde 45 metre boyunca uzanan, zemini traverten yekpare bloklardan yapılmış bir Tripolis caddesiyle Tripolis ise, kanalizasyonu olan yapılarıyla, tümüyle ticaret için hazırlanmış... Muhteşem Hieropolis ise, 35.6 derecelik şifalı sularıyla travertenlerin arkasına saklanmış.

Emperyal ve yerel seçkinlerin erklerini bütünleştiren kozmik gücü temsil etmiş olan Afrodit'in şehrinde, aşk ve güzelliğin buluşma noktasındayız... Afrodit Tapınağı avlusuna geçişteki tetrapylon bile başlı başına bir sanat eseri olan Afrorisias, zamanının en ünlü heykellerini de yapan sanatçıları yetiştirmiş...